شناسایی و کنترل آفت سن گندم؛ خطرناک ترین آفت مزارع گندم ایران
سن گندم چیست؟
سن گندم (Eurygaster integriceps) حشره‌ای از راسته Hemiptera و خانواده Scutelleridae است. یکی از مخرب‌ترین آفات گندم و جو در نواحی معتدل و نیمه‌خشک آسیاست.
سن گندم با تغذیه از شیره‌ی دانه و برگ گندم، هم در مرحله رشدی گیاه و هم پس از تشکیل دانه، خسارت وارد می‌کند. نیش این حشره باعث چروکیدگی، سفید شدن خوشه‌ها و در نهایت کاهش کیفیت و ارزش نانوایی گندم می‌شود.
این آفت بیشتر در مناطق دیم‌زار و نواحی گرم و خشک کشور مانند کردستان، کرمانشاه، همدان، آذربایجان غربی، زنجان و بخش‌هایی از خراسان و فارس مشاهده می‌شود و کنترل آن از اولویت‌های اصلی برنامه‌های مبارزه با آفات در کشور است.
ویژگی‌های ظاهری سن گندم (Eurygaster integriceps)
حشره کامل:
اندازه: حدود ۱۰ تا ۱۲ میلی‌متر طول.
رنگ بدن: قهوه‌ای مایل به خاکستری یا زیتونی، با خال‌های ریز تیره (رنگ بسته به منطقه و سن متغیر است).
شکل بدن: بیضی و نسبتاً پهن و تخت، با پشت سپردار و براق؛ شبیه «لاک‌پشت کوچک».
سپر پشتی (Scutellum): بسیار بزرگ و تقریباً تمام پشت بدن را می‌پوشاند — این ویژگی شاخص مهم تشخیص از سایر سن‌هاست.
چشم‌ها: کوچک و در کناره‌های سر قرار دارند.
خرطوم (آلات دهانی): نیش‌مانند و در زیر بدن تا عقب امتداد دارد.
نکته تشخیصی: سن گندم از خانواده Scutelleridae است (به‌نام سن‌های سپردار). در این خانواده، سپر پشتی تقریباً کل بدن را پوشانده، در حالی‌که سن‌های شکاری (مثلاً خانواده Pentatomidae) سپر کوچک‌تری دارند.
زیست‌شناسی و مراحل زندگی سن گندم (Eurygaster integriceps)
🔹 زمستان‌گذرانی
سن گندم زمستان را به‌صورت حشره کامل (بال‌دار) در پناهگاه‌های طبیعی مانند دامنه کوه‌ها، زیر بوته‌ها، میان سنگ‌ها، زیر برگ‌های خشک درختان بلوط و بادام‌کوهی و گاهی در حاشیه جنگل‌ها می‌گذراند.
در این مدت، حشره در حال استراحت زمستانی (دیاپوز) است و هیچ فعالیت تغذیه‌ای ندارد. این مرحله از آبان تا اواخر اسفند ادامه دارد.
🔹 خروج از پناهگاه و مهاجرت به مزارع
با گرم شدن هوا در اواخر اسفند تا فروردین (هم‌زمان با سبز شدن گندم‌ها)، سن‌های کامل زمستان‌گذران از پناهگاه خارج شده و به مزارع گندم پرواز می‌کنند.
در ابتدا، آن‌ها از برگ‌ها و ساقه‌های جوان گندم تغذیه می‌کنند. در این زمان خسارت چندان محسوس نیست، اما باعث ضعف عمومی گیاه می‌شود.
🔹 جفت‌گیری و تخم‌گذاری
پس از چند روز تغذیه، حشرات جفت‌گیری کرده و ماده‌ها شروع به تخم‌گذاری می‌کنند.
هر حشره ماده معمولاً بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ تخم می‌گذارد که به‌صورت دسته‌های ۱۴تایی (دو ردیف ۷تایی) روی سطح برگ‌های گندم یا علف‌های هرز چسبیده‌اند.
تخم‌ها ابتدا سبز روشن و سپس قهوه‌ای مایل به خاکستری می‌شوند. دوره رشد جنینی تخم‌ها بسته به دما حدود ۵ تا ۱۰ روز طول می‌کشد.
🔹 مراحل پورگی
سن گندم دارای پنج سن پورگی (Nymphal instars) است. پوره‌ها شبیه حشرات کامل هستند ولی بال ندارند و در هر مرحله کمی به شکل نهایی نزدیک‌تر می‌شوند.
پوره‌های سن ۱ و ۲ معمولاً از شیره برگ‌ها تغذیه می‌کنند.
پوره‌های سن ۳ و ۴ به خوشه‌ها می‌روند و از دانه‌های در حال تشکیل تغذیه می‌کنند.
پوره سن ۵ (بیشترین تغذیه) خسارت اصلی را وارد می‌کند و سبب پوک شدن و چروکیدگی دانه‌ها می‌شود.
دوره پورگی بسته به دما و شرایط محیطی حدود ۴۰ تا ۵۰ روز است.
