پوسیدگی نرم یکی از مهم‌ترین و شایع‌ترین بیماری‌های باکتریایی غده سیب‌زمینی است که خسارت اقتصادی زیادی در مراحل برداشت، انبارداری و حتی حمل‌ونقل وارد می‌کند. این بیماری بیشتر در شرایط رطوبت بالا و دمای نسبتاً گرم توسعه می‌یابد و باعث نرم‌شدگی، لهیدگی و بدبویی غده‌ها می‌شود.
عامل بیماری گونه‌های مختلفی از باکتری‌ها هستند که مهم‌ترین آن‌ها .Pectobacterium spp و .Dickeya spp می‌باشند. این باکتری‌ها با تولید آنزیم‌های پکتولیتیک دیواره سلولی را تخریب کرده و بافت غده را به حالت آبکی و بدبو در می‌آورند.
این بیماری نه‌تنها در سیب‌زمینی بلکه در سایر محصولات انباری هم مشاهده می‌شود، اما به دلیل اهمیت اقتصادی سیب‌زمینی، به‌عنوان یکی از بیماری‌های کلیدی در این محصول شناخته می‌شود.
عامل بیماری و چرخه زندگی پوسیدگی نرم غده سیب‌زمینی
عامل بیماری:
بیماری پوسیدگی نرم غده سیب‌زمینی عمدتاً توسط باکتری‌های .Pectobacterium spp (مانند Pectobacterium carotovorum) و .Dickeya spp ایجاد می‌شود. این باکتری‌ها از گروه ارگانیسم‌های فرصت‌طلب هستند و بیشتر از طریق زخم‌ها یا منافذ طبیعی غده وارد بافت می‌شوند. شرایط مساعد مانند رطوبت بالا، دمای ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد، و تهویه نامناسب انبار موجب تشدید فعالیت آن‌ها می‌گردد.
چرخه زندگی:
باکتری‌ها در بقایای گیاهی آلوده، خاک و حتی روی سطح غده‌های بذر باقی می‌مانند.
در زمان کاشت، از طریق زخم‌های ایجاد شده هنگام برداشت یا عملیات مکانیکی، وارد گیاه یا غده می‌شوند.
در طول فصل رشد، می‌توانند از طریق ساقه و ریشه به غده‌های تازه رسیده نفوذ کنند.
پس از برداشت، در شرایط انبار (به‌ویژه وقتی غده‌ها زخمی، شسته یا خیس باشند) به‌سرعت تکثیر می‌شوند.
با تولید آنزیم‌های تجزیه‌کننده پکتین، سلول‌های غده متلاشی شده و بافت‌ها به توده‌ای نرم، آبکی و بدبو تبدیل می‌شوند.
این باکتری‌ها می‌توانند با جریان آب، تماس غده‌های آلوده با سالم، یا از طریق ادوات کشاورزی آلوده گسترش یابند.
شرایط گسترش و علائم بیماری پوسیدگی نرم غده سیب‌زمینی
شرایط گسترش بیماری:
رطوبت بالا (چه در مزرعه و چه در انبار) مهم‌ترین عامل توسعه بیماری است.
دمای مناسب برای فعالیت باکتری‌ها بین ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد است.
تهویه نامناسب انبار، شست‌وشوی غده‌ها بدون خشک‌کردن مناسب و انبار کردن غده‌های زخمی، شرایط را برای رشد سریع باکتری فراهم می‌کند.
زخم‌های ایجاد شده هنگام برداشت، جابه‌جایی یا حمل‌ونقل، مسیر اصلی نفوذ باکتری‌ها هستند.
خاک‌های سنگین و آبگیر نیز با ایجاد شرایط غرقابی، محیط مطلوبی برای توسعه بیماری ایجاد می‌کنند.
علائم بیماری:
در غده‌ها: ابتدا لکه‌های آب‌سوخته روی سطح ظاهر می‌شوند. سپس بافت داخلی نرم و آبکی شده و به‌تدریج کل غده به حالت لهیده و بدبو در می‌آید.
غده‌های آلوده معمولاً بوی زننده و نامطبوعی شبیه به بوی پوسیدگی یا تخمیر دارند.
در انبار، بیماری می‌تواند به‌سرعت از یک غده آلوده به غده‌های سالم سرایت کند و خسارت گسترده ایجاد نماید.
در ساقه‌ها (به‌ویژه در شرایط مزرعه)، علائمی مانند پژمردگی و پوسیدگی قاعده ساقه نیز دیده می‌شود که به بیماری پژمردگی ساقه سیب‌زمینی (Blackleg) معروف است و با همین باکتری‌ها مرتبط است.
مدیریت و کنترل پوسیدگی نرم غده سیب‌زمینی
کنترل این بیماری نیازمند یک رویکرد مدیریت تلفیقی (IPM) است، چون هیچ درمان شیمیایی قطعی برای غده‌های آلوده وجود ندارد. مهم‌ترین راهکارها عبارت‌اند از:
۱. مدیریت مزرعه‌ای:
استفاده از بذر سالم و گواهی‌شده عاری از آلودگی.
اجتناب از کاشت در خاک‌های سنگین، رسی و دارای زهکش ضعیف.
رعایت تناوب زراعی با گیاهان غیرمیزبان برای کاهش تراکم باکتری در خاک.
آبیاری متعادل؛ اجتناب از غرقابی و آبیاری بارانی در شرایط رطوبت بالا.
حذف و معدوم کردن بوته‌های آلوده در مزرعه برای جلوگیری از انتقال بیماری.
۲. مدیریت پس از برداشت:
برداشت در شرایط خشک و اجتناب از زخمی‌شدن غده‌ها در حین برداشت و جابه‌جایی.
ضدعفونی و تمیز کردن انبارها و وسایل نقلیه پیش از ذخیره محصول.
خشک‌کردن غده‌ها قبل از انبارداری و پرهیز از شست‌وشوی غیرضروری.
انبار کردن غده‌ها در شرایط دما ۳–۵ درجه سانتی‌گراد و رطوبت نسبی ۸۵–۹۰٪ با تهویه مناسب.
حذف سریع غده‌های آلوده از انبار برای جلوگیری از انتشار بیماری.
۳. اقدامات بیولوژیک و شیمیایی:
استفاده از برخی باکتری‌های آنتاگونیست (مانند Bacillus subtilis) که در تحقیقات نشان داده‌اند می‌توانند رشد عوامل بیماری‌زا را محدود کنند.
استفاده محدود و هدفمند از مواد شیمیایی ضدباکتریایی یا قارچ‌کش‌های کمکی (مثل محصولات حاوی مس) بیشتر برای کاهش آلودگی سطحی غده‌ها توصیه می‌شود، هرچند اثر کامل ندارند.
۴. آموزش و آگاهی:
آموزش کشاورزان برای شناسایی سریع علائم و رعایت اصول بهداشتی در برداشت و انبارداری.
